Bincike da Masu Bincike a Hauza a Mahangar Jagoran Juyin Juya Halin Musulunci

A cewar Ofishin Yada Labaran Hauza, a dalilin Ranar Bincike, an gabatar da zaɓaɓɓun jawaban Jagoran juyin juya halin Musulunci kan "Bincike da Masu Bincike a matsayin Tushen Harkar Ilimi a Makarantun Hauza" ga ku masana masu ilimi:
Manyan Makarantun Ilimin Addini (Hauza) su ne gonar masana addini kuma wurin tarbiyyar tsire-tsire masu tashe na ilimin fiqhu a nan gaba.
A tsawon lokaci, sun sami damar da da farko su kiyaye da kuma bayyana addini, sannan na biyu su ƙarfafa ruhin addini a tsakanin mutane.
Dole ne mu sani cewa muna buƙatar tsare-tsare don Makarantun Hauza. Ya kamata a samu ƙwararrun ƙungiyoyi da suka kware a tsare-tsare don wannan aiki; su zauna, su riƙa yin nazari akai-akai a kan Makarantar Hauza da yanayin tafiyarta, kuma su tsara shirye-shiryen ilimi don gobe da kuma gobe mai zuwa.
Masana Addini da Jagoranci a Ilimi
Dole ne ilimin Fiqhu da Fiqahat (Ilimin Shari'a) su ci gaba a cikin Makarantun Hauza. Wannan ci gaban ya shafi zurfi (ci gaban hankali), da kuma faɗaɗawa da kuma shigar da batutuwan rayuwa (sani akan abubuwan da ke faruwa na zamani).
Fiqhu ya kamata ya zama mai zurfi fiye da yadda yake a yanzu. Yadda kuke gani, Fiqhun zamanin Allamah Hilli (R) ya fi zurfi fiye da Fiqhun zamanin Shaikh Ansari. Wannan yana nufin ya fuskanci ra'ayoyi da tunani daban-daban, kuma a tsawon lokaci ya sami wani zurfi da rikitarwa na musamman.
Fiqhun zamanin, misali, Muhaqqiq Thani (Ali bin Abdul-Aali Karaki) yana da ƙarin zurfi idan aka kwatanta da Fiqhun zamanin Allamah. Ko kuma, misali, Fiqhun Shaikh a littafin al-Makasib yana da ƙarin zurfin nazari.
Dole ne mu ƙara wannan zurfin kullum. Zurfi ba yana nufin mu shagaltu da ƙananan abubuwa da abubuwa na gefe da kuma bincike marasa amfani ba; a'a, yana nufin nazarin batun da kyau, amfani da sabbin hanyoyin bincike a kansa, da kuma mu zurfafa shi ta hanyarsu.
Duk wanda ya kasance mai bincike, a filin aiki zai iya gane wannan hanyar bincike. Yau, akwai shubuhohi masu yawa a cikin duniyar tunani da ilimin ɗan adam. Makarantun Hauza dole ne su san waɗannan shakku da hanyoyin magance su, kuma a gaban falsafofin duniya, yanayin tunani, da mazhabobi, dole ne su kasance a koyaushe cikin yanayin faɗakarwa da kuma kai hari (a fannin ilimi).
Don haka, dole ne a ba wa waɗannan fannoni {Ilimin Qur'ani, Ilimin Hadisi, da sauransu} kulawa a Makarantun Hauza, kuma a horar da ƙwararru a waɗannan ilimomi, kuma Hauza kada ta yi watsi da su.
Dole ne Hauza ta san sabbin salo na bincike. Idan muka ce bincike, muna nufin bincike na zurfi (wato abin da a Hauza muke kira bincike; wato zurfafa a cikin batun) da kuma bincike mai faɗi (nazarin abubuwa da dama), wanda a hanyoyin Turawa suke kiransa bincike, kuma mu muke kiransa tattabo (nazarin fannoni da yawa).
Ba mu da jayayya a kan sunaye; wannan ma wani nau'in bincike ne; bincike ne na faɗi, bincike ne na farfajiya; wato neman wani batu a faɗinsa da kuma a farfajiyarsa. Yau, dukkan nau'ikan binciken guda biyu suna da sabbin hanyoyi.
Akwai malamai da suke zama, suna shiryar da ɗalibai; ana yin aiki tare a rukuni kuma a gabatar da bincike na rukuni. Bincike na rukuni ya fi dogara fiye da bincike na mutum ɗaya; ana rage sabani kuma ci gaba yana ƙaruwa.
Dole ne mu yi amfani da waɗannan hanyoyi a Hauza. Dole ne su tarbiyantar da ɗalibai don biyan bukatun al'umma. Kowane ɗalibin ilimi ya tsara shirin rayuwarsa ta gaba a fannin ilimi da tunani; kada ya zauna a makarantar hauza ba tare da wata manufa ba.
Kada kawai su zauna a Hauza ba tare da wata manufa ba, suna halartar darasi kaza da darasi kaza, har su zama tsofaffi; ba su amfanar da mutane ba, kuma ba su amfanar da kansu ba.
Ba wai kawai a kiyaye ɗalibai daga zurfafa bincike mara amfani a wasu ƙananan ayyuka ba, a'a, ya fi dacewa a ƙarfafa su zuwa ga bincike, zurfin tunani, 'yancin tunani, faɗaɗa batutuwan da ake nazari a kansu, da kuma kirkire-kirkire. (Jawabi a farkon darasin Fiqhul Kharij - 22 ga Satumba, 1991).
Gabatar da Ƙa'idoji; Aikin Masana Addini
Makarantun Hauza da masana addini su ne ginshiƙai waɗanda ke da alhakin fitar da ka'idojin Musulunci a wannan fanni daga nassoshin Ubangiji, su tantance su, sannan su samar da su domin yin tsare-tsare, da shirye-shiryen fannoni daban-daban.
Don haka, Tsarin Musulunci ginshiƙinsa shi ne masana addini, masana masu ra'ayoyi, da ka'idojin Musulunci; saboda haka, Tsarin Gwamnati na da alhakin tallafawa makarantun Hauza, domin su ne abin dogaronsa.
Ɗalibai Mata (Sisters) Abin Alfaharin Juyin Juya Hali
Lamarin ɗalibai mata: Lalle wannan abu ne mai girma da kuma mai albarka. Dubban malummai, masu bincike, masana Fiqhu, da masana Falsafa a tarbiyyantar da su a manyan makarantun mata na Hauza; wannan wace irin babban motsi ce zai kasance!
Ku duba yadda hangen duniya ta zahiri (materialistic world) yake ga lamarin mata da jinsin mata; wace irin mummunar fahimta ce, wace irin fahimta ce ta wulakanci, wace irin fahimta ce ta ɓata.
Kasancewar masana Musulunci mata a fannoni daban-daban—kamar kasancewar masana jami'a mata masu hankali da fahimta waɗanda suke masu addini da bin shari'a—zai haifar da manyan tasiri a duniya; abin alfahari ne ga juyin juya hali. (Jawabi a taron ɗalibai, masana, da malamai na Hauzar Qum, 21 ga Oktoba, 2010)
Wajibcin Bincike da Yin Amfani da Sabbin Hanyoyin Bincike
Makarantun Hauza dole ne su fuskanci canji da kuma ci gaba. Wannan rukunin, wanda a wata ma'ana idanuwan duniya suke kansa a yau, dole ne ya daidaita kansa da yanayi, da damammaki, da kuma ci gaban zamani. Ya kamata ya karanta wannan darasi (na addini) ɗin, ya koyi wannan ilimin ɗin, ya kasance da wannan ɗabi'ar ta ɗabi'a da ruhi ɗin; amma kuma ya yi amfani da kayan aikin zamani.
Bai kamata ba cewa a duniya akwai Kwamfuta; gudu ya canza daga sa'o'i da mintuna zuwa sakanni; ana yin lissafi ga kowane ɗan lokaci da ƙarfi; jami'o'i da cibiyoyin bincike na duniya suna samar da damammakin bincike ga ɗalibansu da masu bincike ; amma mu mu ci gaba da yin aiki bisa tsoffin hanyoyin da manyanmu (Allah Ya tsarkake asirin su mai girma) suka yi aiki da su—saboda babu abin a hannunsu a wancan lokacin. Shin irin wannan abu zai yiwu, kuma ya dace? Sam ba ya halatta. Waɗannan abubuwa ne da dole ne a canza su.
Muna karanta Fiqhu, amma muna amfani da Kwamfuta don Fiqhu. Muna karanta Fiqhu, amma kuma muna amfani da sabbin hanyoyin bincike. A duniya akwai hanyoyi na musamman kuma sababbi na bincike don ilimummukan da ba na gwaji ba—Fiqhu ba ilimin gwaji ba ne—za mu yi amfani da su mu ma. Muna karanta Fiqhu, amma kuma muna amfani da kayan aikin aiki tare (a rukuni).
Wani daga cikin ƙimomin da muke da shi shine ci gaba da ilimi a cikin wannan Hauza. Waɗanda suke a matakan da za su iya kawo ci gaba ga ilimi, dole ne su yi haka. Dole ne a ci gaba da ilimi; dole ne a ci gaba da Fiqhu.
Dole Hauza Ta Kasance a Cikin Harkokin Ilimi na Duniya
Fiqhunmu yana da tsari mai ƙarfi da inganci sosai; wannan tsarin shi ne abin da muke kira 'Fiqahat' (Ilimin Shari’a). Fiqahat wata hanya ce ta fitar da hukunce-hukuncen Ubangiji da na Musulunci da kuma fahimtar su.
Hanyar fahimtar hukunce-hukunce daga Littafi (Alkur’ani) da Sunnah, wato yadda da kuma da wane kayan aiki za mu fahimci batun, ana kiranta Hanyar Fiqahat. Wannan hanya hanya ce mai inganci sosai, kuma wannan babban tushe da muke da shi—wato Alkur'ani, Sunnah, da kuma nasarorin tunani na magabata—su ne kayan aikin ta na farko. Da wannan hanya da kuma cikin waɗannan zubi, za a iya fitar da dukkan bukatun ɗan Adam a ba wa ɗan Adam din da ya ɓata (da yake cikin ruɗani). A yau muna matuƙar buƙatar mu yi amfani da wannan hanya sosai.
Tabbas, waɗanda suke da falala da matsayi na ilimi mai girma, ya kamata su inganta wannan hanyar. Dole ne Hauza ta kasance a cikin tsakiyar abubuwan da ke faruwa na ilimi a duniya. Bincike, nazari, da samun cikakken ilimi da sanin gaskiyar ilimi, ilimin duniya, da kuma yanayin ilimi na duniya, suna daga cikin abubuwan da suke wajibi ga Makarantun Hauza.
Makarantar Hauza kada ta ware kanta daga batutuwa da al'amuran ilimi na duniya; dole ne ta kasance a cikin tsakiyar harkokin ilimi. Tabbas, wannan magana ba tana nufin cewa gobe ɗalibai na Qum za su ce, "To, muna so mu kasance a cikin harkokin ilimi, don haka za mu ajiye darussanmu, mu fara koyon harshe, sannan mu dawo!" A'a, Makarantar Hauza gaba ɗaya ya kamata ta yi hakan, ba kowane ɗalibi guda ba.
Makarantar Hauza gaba ɗaya kada ta zama kamar wani tafki da aka ware daga harkokin ilimi da tunani na duniya; ya zama babban teku wanda yake karɓar abubuwa (harkoki) kuma yana fitar da abubuwa; tunani ya shiga cikinta kuma tunani ya fita daga cikinta. Dole ne ku shayar da duniya; Hauza ba zai yiwu ta tsaya a gefe ba.
Ɗaya daga cikin abubuwan da Imam Mai Girma ya jaddada a kansu shi ne haɗin kai tsakanin Hauza da Jami'a. Me Makarantar Hauza za ta yi a wannan fannin? Yaya za a kafa haɗin gwiwar Hauza da Jami'a? Muna da Ofishin Haɗin Kai na Hauza da Jami'a—wanda kuma ya yi ayyuka masu daraja da kyau sosai—amma idan aka kwatanta da wannan babban aiki, ƙaramin ɓangare ne kawai ya rufe. Bincike na haɗin gwiwa, nazari na haɗin gwiwa, da ayyukan haɗin gwiwa, suna iya wanzuwa. (Jawabi a taron Malamai, 20 ga Fabrairu, 1992)
A Yau Akwai Sabbin Shubuhohi Masu Haɗari
Duniya a yau, duniya ce tamkar taguwar ruwa (waves). Ta hanyar taguwar ruwa da na'urorin kwamfuta, ana isar da dukkan tunani daga wannan gefen duniya zuwa ɗayan. A yanzu, ɗakunan karatu (Labrari) mafi nisa a duniya za su iya buga abubuwan da ke cikin littafi a ɗakin karatu na Majalisar Dokokin Amurka a cikin minti biyar a kan takardarsu! Haka ake isar da abubuwa. Muna baya a wannan duniya; me zai sa mu ƙi yarda da hakan!? Wannan babban aibi ne da Hauzarmu ta yau take da shi.
Rashin faɗaɗawa a yaɗawa da wa'azi wata rashin dacewa ce ta Hauza. Littattafai, taguwar ruwa, jaridu, da mujallu ba sa fitowa da yawa daga Hauza.
A yau, akwai sabbin shubuhohi masu haɗari. Tsoffin shubuhohi sun ƙare. A yau, babu wanda yake gabatar da shubuhohin "Ibn Kammuna" (sunan wani tsohon malami). A yau, akwai manyan shubuhohi a dukkan fannoni na ilimin Kalam (Tauheedi da Aqida).
Tun daga asalin Tauhidi da wajabcin Addini har zuwa wanzuwar Mahalicci, da Annabawa gaba ɗaya da kuma Annabawa na musamman, sannan kuma batun Wilaya (Jagoranci) da kuma batutuwa daban-daban da suke wanzuwa a fannin addini da Musulunci—dukkan waɗannan ana tattauna su kuma a yau akwai shubuhohi a kan dukkan su.
Wane ne zai ba da amsa ga waɗannan shubuhohi? Shin malamai ba masu tsaron iyakokin aqida bane? Shin iyakokin aqida ba su da masu kariya kuma an sake su?
* Wane ne zai amsa wa Allah (a ranar lahira) a gaban Marayun zuriyar Annabi Muhammad (SAWA) waɗanda suke cikin haɗarin waɗannan taguwar ruwa ba tare da kariya ba?
Wani zai rubuta kasida, ya faɗi magana marar ma'ana kuma marar hujja ko kuma ya gabatar da hujjar da ba daidai ba ko ya ruɗa mutane—kamar shahararren labarin zanen maciji a maimakon rubuta shi—sannan nan da nan sai kasidu goma, ashirin ko ɗari su fito daga Makarantar Hauza ta Qum, kuma a kowace jarida da mujalla a ba da amsa, an ƙare maganar. (Jawabi a taron zaɓaɓɓun masana Hauza, 4 ga Disamba, 1995)